سرطان معده بدخیمی سلول‌های پوشاننده جداره معده را شامل می‌شود که با علائم اولیه‌ای هم چون سوزش معده، درد در قسمت بالایی شکم، تهوع و کاهش اشتها همراه است.
از سایر علائم سرطان معده می‌توان به کاهش وزن، زردی پوست و قسمت سفید رنگ چشم، استفراغ، مشکل در بلع و وجود خون در مدفوع اشاره کرد. سرطان معده یکی از عوامل مرگ ناشی از سرطان‌ها به‌ویژه در کشورهای آسیایی محسوب می‌شود.
عوامل تأثیرگذار بر بروز سرطان معده:
معده عضوی دوکی‌شکل در قسمت بالایی شکم و قسمتی از سیستم گوارشی است که مواد مغذی ازجمله ویتامین‌ها، املاح معدنی، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌های موجود در غذای مصرفی را فرآوری می‌کند.
غذا از طریق مری که لوله‌ای عضلانی است، به معده وارد می‌شود. پس از معده، غذای نسبتاً هضم شده وارد روده باریک و سپس روده بزرگ می‌شود.
دیواره معده از سه لایه تشکیل‌شده است: بخش داخلی که لایه موکوزی است، بخش میانی که ماهیت عضلانی دارد و بخش سروزی خارجی سرطان معده از لایه موکوزی داخلی آغاز می‌شود و به سمت لایه خارجی پیشرفت می‌کند.
هر عاملی که باعث افزایش احتمال بروز یک بیماری شود، به‌عنوان عامل خطر در نظر گرفته می‌شود. داشتن عوامل خطر لزوماً به معنای ابتلا به سرطان نیست و نداشتن عامل خطر هم لزوماً به معنای مبتلا نشدن به سرطان نیست.
از عوامل خطر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت هلیکوباکتر پیلوری
- بیماری‌های مزمن التهابی معده
- آنمی پرنیشیوز
- سابقه خانوادگی پولیپ های معده
- رژیم غذایی پرنمک، غذاهای دودی شده
- گوشت‌های فرآوری شده
- سبزیجات کنسرو شده
- استفاده از محصولات غذایی حاوی نگه‌دارنده‌های نیترات و نیتریت که توسط برخی از باکتری‌های ازجمله هلیکوباکتر پیلوری، به ترکیباتی تبدیل می‌شوند که باعث افزایش احتمال بروز سرطان معده می‌شوند.
- مصرف کم میوه و سبزی
- مصرف غذاهایی که به شیوه صحیح آماده و نگهداری نشده‌اند
- افزایش سن
- جنسیت مذکر
- استعمال دخانیات
- سابقه خانوادگی سرطان معده
تغذیه به‌عنوان یکی از عوامل مهم خطرزا در بروز سرطان معده در بیماران، شناخته‌شده است که به‌ویژه در بیمارانی که از فقر تغذیه‌ای برخوردارند بیشتر در معرض پیامدهای بالینی از قبیل مدت‌زمان طولانی‌تر بستری شدن در بیمارستان، زخم‌ها و عفونت‌ها هستند.
از طرفی سوءتغذیه در بیمارانی که مبتلا به سرطان حاد معده هستند و تحت عمل جراحی قرارگرفته‌اند، به دلیل کاهش جذب مواد مغذی، شایع است. به همین منظور راهکارهای تغذیه‌ای برای این بیماران تدوین‌شده است.
مشکلات غذا خوردن و هضم غذا برای مبتلایان به سرطان معده، امری شایع است. علل این مشکلات می‌تواند از عوامل زیر باشد:
- برداشتن قسمتی از معده
- برداشتن و یا آسیب دیدن قسمتی از غدد و یا اعصابی که بر فرآیند هضم غذا تأثیر می‌گذارند
- برداشتن و یا آسیب به دریچه‌های کنترل‌کننده ورود و خروج غذا
- عوارض جانبی شیمی‌درمانی و یا سایر روش‌های درمانی
- کاهش اشتها به دنبال سرطان
- اختلال در تخلیه معده و پر ماندن معده برای مدت طولانی‌تر
کاهش وزن:
کاهش وزن در بیماران مبتلا به سرطان معده بسیار شایع است؛ علاوه بر آن، تومورهای معده می‌تواند باعث مسدود شدن و اختلال در عبور غذا از مری به معده و یا از معده به روده شود. این عوامل باعث سختی در غذا خوردن می‌شود.
هنگامی‌که سرطان پیشرفت می‌کند، قابلیت بدن برای استفاده از انرژی غذا تغییر می‌کند و انرژی با سرعت بیشتری می‌سوزد که با افزایش نیاز به انرژی و کاهش جذب مواد مغذی می‌شود.
سایر عواملی که باعث کاهش وزن می‌شوند، عبارت‌اند از:
- کاهش اشتها در بیماران مبتلا به سرطان معده و عدم تمایل به خوردن غذا
- پس از جراحی معده، ممکن است بیمار نتواند وعده‌های غذایی حجیمی را میل کند و زود احساس سیری کند. این مسئله به حجم معده برداشته شده بستگی دارد.
- معده باقی‌مانده و روده باریک ممکن است نتوانند غذا را به‌درستی هضم و جذب کنند که به نوع جراحی و میزان برداشته شده از معده بستگی دارد.
- v «سندرم دامپینگ» وزن گیری را سخت‌تر می‌کند. سندرم دامپینگ شرایطی است که غذا و مایعات سریع از معده به روده وارد می‌شود. سندرم دامپینگ هنگام برداشتن تمام یا قسمتی از معده به وجود می‌آید.
اگر به کاهش وزن دچار شدید، راهکارهای زیر می‌تواند مؤثر باشد:
- هیچ‌یک از وعده‌های غذایی خود را حذف نکنید.
- از غذاهای پرکالری و پر پروتئین استفاده کنید.
- هنگامی‌که نمی‌خواهید غذای جامد مصرف کنید، مایعات و نوشیدنی‌های پرکالری بنوشید.
- منابع متنوعی از غذاها که حاوی پروتئین و کالری و ریزمغذی‌ها هستند، مانند میان وعده‌هایی مثل بستنی، کراکر و پنیر، تخم‌مرغ، آجیل و ماست را استفاده کنید.
احساس سیری پس از خوردن و آشامیدن:
ممکن است پس از خوردن مقداری غذا بیمار، احساس سیری کند. این حالت می‌تواند به دنبال جراحی اتفاق بیفتد. جراحی‌های معده باعث کاهش حجم معده می‌شود و می‌تواند باعث به‌جا گذاشتن زخم در جدار معده شود. همچنین می‌تواند باعث آسیب رسیدن به عصب واگ که نقش مهمی را در برقراری حالت آرامش برای معده ایفا می‌کند، شود. این حالت به مرور با کشش قسمت‌های باقی‌مانده معده یا تغییر در هضم، بهبود می‌یابد. حتی بدون جراحی، سرعت تخلیه معده کندتر می‌شود و باعث طولانی شدن احساس سیری می‌شود.
دریافت کافی ویتامین‌ها و املاح معدنی:
بیماران مبتلابه سرطان معده برای تأمین نیازهای خود به ویتامین‌ها و املاح معدنی با مشکل روبرو هستند. این مشکل می‌تواند به دلیل جراحی و برداشته شدن قسمتی از معده یا وجود تومور بزرگ در آن و سختی در خوردن باشد. ممکن است تیم درمان استفاده از مکمل‌های ویتامین و املاح معدنی را با توجه به نیازهای بیمار تجویز کنند.
ویتامین ب۱۲:
ویتامین ب۱۲ در ساخت گلبول‌های قرمز، حفظ سلامت سیستم عصبی و گوارش ضروری است. کمبود ویتامین ب۱۲ پس از برداشتن معده می‌تواند منجر به کم‌خونی شود. ویتامین ب۱۲ برای جذب، به فاکتور داخلی نیاز دارد. فاکتور داخلی توسط سلول‌های پوشاننده جدار معده تولید می‌شود و به جذب این ویتامین کمک می‌کند. استفاده از ویتامین ب۱۲ برای بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار گرفتند، تجویز می‌شود.
آهن:
آهن نیز ماده‌ای ضروری برای ساخت گلبول قرمز است. کمبود آهن به دلیل کاهش تولید اسید معده اتفاق می‌افتد. اسید معده برای جذب آهن ضروری است. کاهش سطح آهن به دلیل برداشت دئودنوم، قسمت ابتدایی روده باریک، نیز می‌تواند اتفاق بیفتد. در صورت برداشته شدن معده، استفاده از مکمل آهن ضروری است. همچنین ممکن است رژیم درمان استفاده از منابع غذایی غنی از آهن مانند سبزیجات برگ سبز، جگر و ماهی را نیز تجویز کند.
کلسیم:
کلسیم عنصری ضروری برای سلامت استخوان و دندان است. هنگامی‌که دئودنوم با جراحی خارج می‌شود، جذب کلسیم کاهش می‌یابد. کمبود کلسیم در سندرم دامپینگ نیز تشدید می‌شود. بیمار مبتلا به سرطان معده به میزان کافی نمی‌تواند کلسیم را از منابع غذایی خود تأمین کند. کمبود کلسیم می‌تواند باعث بروز پوکی استخوان می‌شود.
فولات:
فولات نیز در ساخت گلبول‌های قرمز مؤثر است و کمبود آن می‌تواند باعث بروز کم‌خونی شود. کمبود فولات در بیماران مبتلابه سرطان معده به دلیل مشکل در داشتن رژیم غذایی سالم، شایع است. به دنبال جراحی، جذب فولات نیز کاهش می‌یابد.
سایر ویتامین‌ها و املاح معدنی:
ممکن است بیمار در صورت برداشتن معده نیاز به استفاده از سایر ویتامین‌ها و املاح معدنی داشته باشد. پیروی از رژیم غذایی سالم نیز نمی‌تواند به‌طور کامل تمام نیازهای بدن به ویتامین‌ها و املاح معدنی را تأمین کند. علت این موضوع به دلیل مشکل در جذب است. تأمین نیاز به ویتامین‌ها و مواد معدنی بیمار با توجه به نیازهای فردی وی توسط رژیم درمان قابل‌تشخیص است.
آیا باید تغییرات ناخواسته وزن را جدی بگیریم؟
کاهش وزن و اشتها معمولاً در اوایل درمان و ریکاوری سرطان رخ می‌دهد. استمرار این کاهش وزن مطلوب نیست و باید از آن جلوگیری شود. به منظور جلوگیری از کاهش وزن بیش از حد، سعی کنید از وعده‌های غذایی که تراکم انرژی بالایی دارند، استفاده کنید. همچنین در مصرف انرژی بدن صرفه‌جویی کنید.
سعی کنید از میان وعده‌ها و نوشیدنی‌هایی که سرشار از انرژی، چربی و پروتئین هستند در میان وعده‌های خود استفاده کنید. افزودن برخی از افزودنی‌ها و چاشنیها به افزایش اشتها کمک می‌کنند. سعی کنید حجم وعده‌های غذایی خود را کاهش و دفعات آن را افزایش دهید. حتماً از میان وعده‌ها استفاده کنید.
از سوی دیگر، خشکی دهان و مشکلات بلع نیز دلیلی برای کاهش تمایل به غذا خوردن و به دنبال آن، کاهش وزن است.
صمغ‌ها به ویژه آن‌هایی که طعم مرکبات دارند می‌توانند باعث افزایش تولید بزاق شوند. همیشه آب همراه خود داشته باشید و در طول روز جرعه جرعه بنوشید.
از سس‌ها، چاشنیها و روغن‌ها استفاده کنید. استفاده از نوشیدنی‌های که انرژی بالایی دارند همچنین غذاهای نرم شده برای افرادی که مبتلا به مشکلات بلع هستد توصیه می‌شود. برای مرطوب شدن حفره دهان، به همراه تکه‌های کوچک غذا، جرعه جرعه مایعات بنوشید و غذاهای خود را با تخم مرغ پخته، ماست، کره و پنیر نرم کنید. هر چند فعالیت بدنی می‌تواند در کاهش استرس و افزایش استقامت مؤثر باشد، اما فعالیت‌های شدید ورزشی می‌تواند باعث کاهش وزن شود که بازگشت آن به حالت طبیعی دشوار است.
استفاده از نوشیدنی‌های که انرژی بالایی دارند همچنین غذاهای نرم شده برای افرادی که مبتلا به مشکلات بلع هستد توصیه می‌شود.
برای مرطوب شدن حفره دهان، به همراه تکه‌های کوچک غذا، جرعه جرعه مایعات بنوشید و غذاهای خود را با تخم مرغ پخته، ماست، کره و پنیر نرم کنید.
هر چند فعالیت بدنی می‌تواند در کاهش استرس و افزایش استقامت مؤثر باشد، اما فعالیت‌های شدید ورزشی می‌تواند باعث کاهش وزن شود که بازگشت آن به حالت طبیعی دشوار است.
آیا باید نگران افزایش وزن باشیم؟
درکوتاه مدت، افزایش وزن در برخی از شیمی درمانی‌ها، اجتناب ناپذیر است. پس از درمان و در دوره ریکاوری، برنامه‌ای متشکّل از فعالیت بدنی ملایم و رژیم غذایی مناسب، می تواند به کند شدن روند افزایش وزن و همچنین کاهش تدریجی وزن کمک کند. حفظ وزن بدن در محدوده طبیعی باید به عنوان یک هدف بلند مدت تعریف شود تا به کاهش احتمال بروز بیماری‌های قلبی، دیابت و بازگشت مجدد سرطان کمک کند.
آیا کاهش وزن در دوران سرطان توصیه می شود؟
بعد از فاز درمان، بیماران مبتلا به اضافه وزن می توانند کاهش وزن آهسته و پیوسته را در پیش گیرند. این کاهش وزن نباید از یک کیلوگرم در هفته بیشتر شود.
ثبات وزن و کاهش تدریجی وزن در این دوره بسیار مؤثر است. اگر مبتلا به اضافه وزن هستید، کاهش وزن هرچند که به وزن ایده‌آل منجر نشود، باز هم مطلوب است. بهترین راه برای کاهش وزن، رژیم غذایی متعادل به همراه فعالیت بدنی با شدت کم و متوسط است.
