افراد مبتلا به سرطان، نیازهای تغذیه ای متفاوتی دارند
افراد مبتلا به سرطان اغلب باید رژیم غذایی متفاوتی را نسبت به آن چیزی که تصور می کنند، رعایت کنند. رژیم غذایی مناسب در اکثر افراد عادی موارد زیر را شامل میشود:
- میوه و سبزی فراوان، غلات و نان‌های سبوس دار
- مقادیر متعادلی از گوشت و لبنیات
- مقادیر کمی از چربی‌ها، قندهای ساده و نمک
در افراد مبتلا به سرطان، داشتن رژیم غذایی مناسب به منظور مقابله با عوارض جانبی شیمی‌درمانی، ضروری است. داشتن رژیم غذایی مناسب در افراد عادی، کار دشواری نیست اما در افراد مبتلا به سرطان، این موضوع می تواند چالش برانگیز باشد.
اهمیت دریافت کالری و پروتئین در افراد مبتلا به سرطان بسیار بالا است. در این شرایط استفاده از شیر، پنیر و تخم‌مرغ می‌تواند از مهم‌ترین گروه‌های غذایی باشد.
در صورت وجود مشکلات در بلع، استفاده از برخی سس‌ها می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. در این افراد، استفاده از فیبر زیاد نیز توصیه نمی‌شود. فیبرها باعث پر شدن معده و به دنبال آن کاهش اشتها می‌شوند .
شیمی درمانی می تواند باعث بروز مشکلاتی در غذا خوردن شود.
شیمی‌درمانی به منظور از بین بردن سلول های سرطانی انجام میشود، اما می‌تواند به سلول‌های سالم نیز آسیب بزند که از عوارض جانبی آن محسوب میشود.
برخی از این عوارض جانبی می‌تواند منجر به اختلالات در غذا خوردن شوند.
از جمله این اختلالات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش اشتها
- حالت تهوع
- وجود زخم در دهان
- تغییرات در حس بویایی و چشایی
- افزایش یا کاهش وزن
- کاهش اشتها و حالت تهوع در برخی از افراد مبتلا به سرطان می‌تواند ناشی از استرس بیماری باشد. این علائم معمولاً با شروع دوره درمانی کاهش می‌یابد.
قبل از شروع درمان و به خصوص شیمی درمانی رعایت نکاتی ضروری است که در اینجا به اختصار برخی از آنها ذکر می شود:
- عوارض جانبی شیمی درمانی ممکن است در هر فرد مبتلا به سرطان بوجود آید، این عوارض در ابتدا خفیف و در بسیاری از موارد قابل کنترل هستند.
- در طول فرآیند درمان، به بهبودی فکر کنید.
- قبل از شروع شیمی درمانی، رژیم غذایی سالمی داشته باشید. این موضوع به شما در قوی بودن حین دوره درمان کمک می‌کند و احتمال بروز عفونت ها را کاهش می دهد.
- حتماً به دندانپزشک مراجعه کنید تا در طول دوره شیمی درمانی، دهان و دندانتان از سلامت مناسبی برخوردار باشند.
- تغذیه مناسب به یک باره اتفاق نمی افتد، برای آنکه فرد مبتلا به سرطان بتواند تغذیه ی مناسبی داشته باشد باید این مهم را از نقطه‌ای آغاز کند.
راه هایی برای شروع تغذیه مناسب:
- مواد غذایی سالم خریداری کنید. آن دسته از مواد غذایی را برای مصرف انتخاب کنید که بتوانید در دوره درمان بیماری هم مورد استفاده قرار دهید.
- از غذاهای منجمد و نیمه آماده استفاده نکنید. منابع غذایی تازه و طبیعی حاوی مقادیر بیشتری از ریز مغذی ها نسبت به منابع غذایی منجمد و نیمه آماده هستند. همچنین مواد نگهدارنده موجود در این محصولات عاملی بر تشدید مشکلات سرطان است.
- کمی قبل از جلسه شیمی درمانی، غذا را آماده کنید. ممکن است پس از جلسه شیمی درمانی احساس ضعف و خستگی بر شما غلبه کند و توانایی شما را در تهیه وعده غذایی مناسب کاهش دهد.
- از دوستان و اقوام خود در خرید و آماده سازی غذاها کمک بگیرید.
راه هایی برای حداکثر استفاده از مواد غذایی:
- از مواد غذایی پُر کالری که حاوی پروتئین زیادی باشد، استفاده کنید. استفاده از این غذاها باعث افزایش مقاومت بدن در دوره شیمی درمانی می شود. این منابع غذایی، چگالی انرژی بالاتری دارند، یعنی مصرف مقادیر کمی از این مواد، انرژی بیشتری را برای شما فراهم می‌کند.
- زمانی اقدام به خوردن غذا کنید که بیشترین احساس گرسنگی را دارید. برای اکثر افراد این زمان در ساعات اولیه روز اتفاق می افتد. ممکن است بخواهید حجم بیشتری از غذا را میل و نوشیدن مایعات را به زمان دیگری موکول کنید. توجه داشته باشید که استفاده از مایعات در خلال وعده غذایی باعث پر شدن معده و کاهش اشتها و تمایل به غذا خوردن میشود.
- غذاهایی را میل کنید که برایتان قابل تحمل است، حتی اگر بیشتر از یک غذا باشد. تا زمانی که می‌توانید به مصرف غذا ادامه دهید. گاهی در طول دوره درمان، فرد به دنبال عوارض شیمی‌درمانی، تمایل خود را به مصرف برخی از غذاهای خاص از دست می‌دهد. استفاده از غذاهای قابل تحمل به بهبود اشتها و تأمین نیازهای بدن کمک می‌کند.
- ممکن است بعضی روزها تمایل به خوردن نداشته باشید. در این حالت اصلاً نگران نباشید. به دنبال راه‌هایی برای داشتن احساسی بهتر باشید و هر زمان که قادر به خوردن بودید، غذا را میل کنید. در صورتی که بیش از دو روز نتوانستید غذا میل کنید، به پزشک خود مراجعه کنید.
- به میزان کافی مایعات مصرف کنید. استفاده کافی از مایعات مخصوصاً در روزهایی که اشتهایتان کاهش یافته، بسیار حائز اهمیت است. مصرف کافی مایعات، باعث تأمین نیاز اساسی بدن به مایعات میشود. میزان مایعات توصیه شده برای بزرگسالان ۸ تا ۱۲ لیوان در روز است. بنابراین سعی کنید همیشه یک بطری آب همراه خود داشته باشید.
استفاده از ویتامین‌ها، غذاها و سایر مکمل‌ها:
بسیاری از افراد تمایل دارند بدانند چگونه می‌توانند با مصرف مواد غذایی خاص یا مکمل‌ها و ویتامین‌ها، با سرطان مبارزه کنند. در اینجا لازم است به این نکته اشاره شود که استفاده از مکمل‌ها و ویتامین‌ها بر اساس وضعیت و شرایط هر فرد به صورت خاص توصیه میشود.
بنابراین قبل از هرگونه اقدام برای استفاده از مکمل‌ها، ویتامین‌ها و گیاهان دارویی حتماً با تیم درمانی خود مشورت کنید.
اختلالات غذا خوردن و راهکارهای آن:
الف: کاهش اشتها
کاهش اشتها حالتی است که عمدتاً به دنبال درد، خستگی، احساس ترس و استرس به وجود می آید. به منظور حل این مشکل راهکارهای زیر توصیه میشود:
- اگر قادر به خوردن غذا نیستید می‌توانید از پودرهای جایگزین مایع استفاده کنید. گاهی استفاده از مایعات برای فرد قابل تحمل تر است، بنابراین می توان از ترکیبات پودری که تامین کننده نیاز غذایی بدن هستند، به صورت محلول در آب استفاده کرد.
- به جای مصرف سه وعده غذایی حجیم، آن را به شش وعده کم حجم تر تغییر دهید.
- همیشه میان وعده ای سبک به همراه داشته باشید تا هر زمانی که احساس گرسنگی کردید، میل کنید.
- قبل از خواب یک وعده غذای سبک میل کنید.
- وعده های غذایی حجیم تر را در زمانی که استراحت کافی داشتید استفاده کنید.
ب: خشکی دهان
شیمی‌درمانی باعث آسیب به غدد بزاقی و در نتیجه خشکی دهان میشود. برای کاهش این مشکل می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- در دهان خود آب بگردانید. این کار باعث حفظ رطوبت دهان میشود.
- از آبنبات‌ها یا یخ استفاده کنید تا ترشح بزاق تحریک شده و افزایش یابد.
- غذاهایی را میل کنید که بلع آسانی دارند.
- در برخی موارد برای بهبود فرآیند هضم، بلع و دفع غذا از سس‌ها استفاده کنید.
ج: حالت تهوع
حالت تهوع از دیگر عوارض جانبی جراحی یا شیمی‌درمانی است. به منظور رفع این مشکل می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
- از غذاهایی که هضم آسان‌تری دارند مانند ماست و نان برشته استفاده کنید. می‌توانید در کنار غذای خود از کمی آب لیموترش تازه هم استفاده کنید.
- حجم وعده غذایی خود را کم و تعداد آن را افزایش دهید.
- هیچ یک از وعدههای اصلی و یا میان وعدههای خود را حذف نکنید.
- غذاهایی را میل کنید که برایتان قابل تحملتر است.
- در طول روز حجم کافی از مایعات را مصرف کنید. برای کاهش حالت تهوع سعی کنید که همیشه بطری آب همراه خود داشته باشید.
- صبح قبل از برخاستن از خواب، مقداری نان برشته یا بیسکوییت کراکر میل کنید.
- از مصرف غذاهای خیلی سرد و یا خیلی داغ اجتناب کنید.
د: زخم های دهانی
شیمی درمانی باعث افزایش رشد سلول های پوشاننده حفره دهان میشود. مشکلات دهان و لثه معمولاً بعد از اتمام جلسات اول شیمی درمانی تا حدی التیام می یابد.
- غذاهایی را میل کنید که جویدن آن راحت باشد.
- غذایی را مصرف کنید که پخت کافی داشته و کاملاً نرم شده باشد.
- غذا را به قطعات کوچک تقسیم کنید.
- از قاشق کوچک استفاده کنید.
- روی لب‌های خود یخ بگذارید.
- از مصرف غذاهایی مانند مرکبات، ادویه‌های تند، نمک فراوان و سبزیجات خام که باعث تحریک و تشدید زخم های دهانی میشود، اجتناب کنید.
سوالات متداول
۱) آیا غذاها می‌توانند باعث سرطان شوند؟
ارتباط میان غذا و سرطان پیچیده است. برای سرطان علت های بسیاری وجود دارد که هنوز بسیاری از آن ها کشف نشده اند. عادات بد غذایی و داشتن الگوی زندگی نامناسب از جمله عوامل سرطان هستند. از جمله این عوامل می توان به استعمال دخانیات، نداشتن فعالیت بدنی مناسب و کافی، اضافه وزن و چاقی اشاره نمود که به مرور زمان احتمال بروز سرطان را افزایش می دهند.
۲) آیا پیروی از رژیم غذایی خاصی پس از تشخیص سرطان ضروری است؟
پس از تشخیص سرطان، رژیم غذایی براساس نوع تشخیص و درمان تغییر خواهد کرد تا درمان تاثیر بهینه خود را اعمال کند. هر گونه تغییر در رژیم غذایی باید با نظر تیم درمان صورت بگیرد تا احتمال در معرض کمبود قرار گرفتن مواد مغذی به حداقل میزان ممکن برسد. توجه داشته باشید که پیروی از رژیم های تایید نشده می‌تواند فرد را به حذف گروه‌های غذایی ضروری سوق داده و او را در معرض کمبود ریزمغذی هایی هم چون آهن، کلسیم، روی و سایر ویتامین ها و هم چنین پروتئین و چربی های مفید قرار دهد.
۳) آیا مایع درمانی و جایگزین کردن آب میوه و سبزیجات با میوه و سبزیجات تازه راهکاری مناسب است؟
مایع درمانی با استفاده از آب میوه ها و سبزیجات می‌تواند در تقویت سیستم ایمنی، کاهش فشار خون و پاکسازی بدن موثر باشد. فواید سلامتی میوه ها و سبزیجات تازه برای همه شناخته شده است در حالیکه آب میوه‌ها و سبزیجات میزان زیادی از فیبر خود را از دست داده‌اند که می تواند فرد را با کاهش مواد مغذی مواجه سازد. توصیه می شود تا حد امکان از منابع تازه میوه ها و سبزیجات در مقادیر متعادل استفاده شود تا نه تنها تامین کننده نیاز بدن به مواد مغذی باشد بلکه فرد را در داشتن الگوی رژیم غذایی سالم یاری دهد.
۴) آیا مصرف زیاد غذا باعث پیشرفت سرطان می شود؟
برخی افراد گمان می کنند که مصرف نکردن غذا و داشتن الگوی روزه داری باعث توقف سرطان می شود و به درمان آن کمک می کند. مصرف نکردن مناسب غذا باعث تضعیف بدن و کاهش احتمال تاثیرگذاری درمان می شود. در این دوره مهم است که از انواع متنوعی از غذاها به میزان کافی استفاده کنید.
کیمیا معین افشاری، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی
