مصرف دخانیات مهم ترین عامل مرگ های قابل پیشگیری است. دود تنباکو و سیگار حاوی بیش از ۴۰۰۰ ماده شیمایی است که بیش از ۴۰ نوع از آنها مواد محرک یا سمی و سرطان زا هستند. در بین این مواد شیمیایی، گازها و بخارهای متنوعی و جود دارد که از نظر غلظت حامل مواد خاصی هستند که آلایندگی آنها ۵۰ هزار برابر بیشتر از آلوده ترین شهرهای جهان است. حرارت ناشی از کشیدن سیگار نیز می تواند به ۶۰۰ درجه سانتی گراد برسد که مضر است. استنشاق گازهای سمی، غشاهای مخاطی حساس بدن را در معرض مواد شیمیایی سوزاننده قرار می دهد که این کار باعث تخریب بافت ها می شود.
سیگاری های بزرگسال به طور متوسط بیش از ۱۳ سال از زندگی خود را به دلیل مصرف سیگار از دست می دهند و تقریباً ۵۰ درصد سیگاری ها از بیماری های مرتبط با تنباکو می میرند. جزء اعتیاد آور سیگار، نیکوتین است که با اثر گذاری بر دستگاه اعصاب مرکزی موجب اعتیاد می شود. نیکوتین سیگار و تنباکو به سرعت جذب جریان خون می شود و ظرف ۳۰ ثانیه به مغز می رسد و روی سلول های عصبی آن اثر می‌گذارد. میانگین سن شروع سیگار در کشور در مردان ۱۹ سال و در زنان ۲۱ سال است. میانگین تعداد سیگار مصرفی در کل کشور در روز نیز ۱۴-۱۳ عدد در گروه ۶۵-۱۵ ساله است.
دخانیات چه بیماری هایی را سبب میشود؟
شرکت‌های سیگار سازی می‌کوشند سیگاریها در تبلیغات آنها جذاب و محرک به نظر برسند اما تحقیقات نشان می دهند که عکس این موضوع صحیح است. مصرف دخانیات منجر به افزایش خطر بسیاری از بیماری ها نظیر بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی، پوکی استخوان، دیابت، ناراحتی و عفونت تنفسی، اختلالات عروقی، زخم های معده و دوازدهه می شود. احتمال ناتوانی جنسی مردان سیگاری حدود دو برابر بیش از مردان غیر سیگاری است. در زنان، کشیدن سیگار می تواند منجر به نازایی وایجاد مشکلاتی در حین حاملگی شود. زنانی که سیگار می کشند بیشتر دچار نازایی، حاملگی خارج رحمی، سقط خود به خودی و زایمان جنین مرده می شوند.
دخانیات باعث چه سرطان هایی می شود؟
دخانیات خطر انواع سرطان ها از سر تا پا را زیاد می کند. مصرف دخانیات سبب افزایش خطر بروز بسیاری از سرطان ها در بدن می شود از جمله سرطان های سر و گردن، ریه، سرطان های گوارشی مانند معده و مری، لوزالمعده و روده، سرطان های ادراری مانند مثانه و کلیه، سرطان گردن رحم و سرطان خون.
از هر۱۰ فرد مبتلا به سرطان ریه، ۹ نفر مصرف کننده دخانیات بوده‌اند.
سیگار را ترک کنید ولی قلیان را جایگزین آن نکنید!
بسیاری از ما درباره ضررهای سیگار می دانیم و نسبت به آن سخت گیر هستیم و اگر متوجه شویم فرزندمان سیگاری است اورا توبیخ می کنیم و دچار نگرانی می شویم اما این حساسیت را درباره قلیان نداریم. قلیان را راحت به خانه های خود راه می دهیم و حتی اگر فرزندمان لبی هم به آن زد ناراحت نمی شویم و سخت گیری نمیکنیم. همچنین بسیاری از مردم به اشتباه تصور می‌کنند که قلیان از سیگار خطر کمتری دارد. در حالیکه در بسیاری موارد قلیان مضرتر هم هست. توتون قلیان بسیار نامرغوب است و مواد مصنوعی افزودنی به آن گازهای سمی زیادی تولید می کند.
قلیان ۴۰۰ ماده سمی و سرطان زا دارد. تنباکوهای میوه‌ای علاوه بر این ۴۰۰ نوع سم، مواد مضرتری نیز دارند که از پوست میوه تخمیر شده با مواد افزودنی تهیه می‌شوند و می‌توانند باعث آلرژی، آسم و حساسیت شوند. نیکوتین هم که ماده اعتیاد آور تنباکو است، باعث میشود فردی که قلیان می کشد برای تامین نیاز خود در طول زمان قلیان بیشتری بکشد. علاوه بر آن شما در هنگام کشیدن قلیان، پکهای عمیق تری می زنید و همچنین مدت زمان زیادتری را صرف می کنید، یک قلیان می تواند دهها برابر یک سیگار دود و گاز سمی وارد ریه شما کند.
هر وعده قلیان معادل ۱۰۰-۵۰ نخ سیگار است.
بیش از ۸۰ درصد افراد معتاد، ابتدا با سیگار شروع کردند.
تحقیقات نشان داده افرادی که قلیان می کشند بیشتر از سیگاری ها مستعد اعتیاد به مواد مخدر و حشیش می‌شوند. هرچند کشیدن قلیان بلافاصله فرد را معتاد نمیکند اما در دراز مدت آثار سوء خود را مشخص می‌کند. به عبارتی دیگر قسمت عمده ای از اعتیاد و عادت به قلیان مربوط به آداب و رسوم کشیدن قلیان در برخی جمع های دوستانه و خانوادگی است که متاسفانه به دلیل باورهای غلط و عدم اطلاع از ضرر و زیان آن باعث می شود تا جوانان و نوجوانانی که در این جمع ها قلیان می کشند مورد نکوهش قرار نگیرند و نیز به دلیل بوی خوش، نداشتن سرفه و سوزش گلو، لذت و وقت گذرانی و .. با استقبال روبرو شود.
قلیان دود پرخطر تری از دود سیگار دارد. اگر می خواهید قلیان را از خود، خانواده و خصوصاً جوانان دور کنید باید به این یقین دست پیدا کنید که قلیان هیچ تاثیری روی سلامت آنها ندارد و حتی ضرر قلیان کمتر از سیگار است. آنها بر این باورند که به دلیل گذشتن دود قلیان آز آب؛ دود توتون تصفیه می شود. در حالیکه این عمل باعث تشدید عوارض توتون میشود.
ذغال قلیان مونو اکسید کربن دارد. ذغالی که برای سوزاندن تنباکوی قلیان استفاده می شود خطرات قلیان را افزایش می‌دهد زیرا سوختهای ذغالی حاوی مونو اکسید کربن، آهن و مواد شیمیایی سرطان زا هستند. قلیان اسانسهای پر عارضه ای دارد. اسانسها و عطرهایی که برای معطر شدن توتون استفاده می شوند، خود عوارض جداگانه و شدیدی را به همراه دارند.
مشخص است که از سوخت این ترکیبات نا شناخته چندین ماده سمّی، سرطان زا و کشنده تولید میشود.
درجه حرارت و دود ناشی از تنباکو در سیگار حدود ۶۰۰ درجه سانتی گراد و در قلیان بسیار بالاتر است. از سویی ذغالهای نیمه سوخته و سوخته آتشدان قلیان، گاز مونو اکسید کربن را مستقیماً به درون ریه ها انتقال می‌دهد و احساس گیجی بعد از مصرف تنباکو که افراد آن را نشانه مرغوبیت تنباکو می دانند، در واقع ناشی از آن است. یکی دیگر از مضرات قلیان، ناشی از اسانسهای شمیایی با بو و مزه میوه ای است که این نوع توتون ها بر اثر حرارت بالا هیدرولیز می‌شوند.
در مصرف قلیان، مکش ریوی است و باید ریه ها را پر کرد. در حالی که در کشیدن سیگار، مکش دهانی است و دود آن قورت داده میشود. بنابراین دود قلیان که مضرتر است با مکش ریوی عمیق تر تا انتهایی ترین منافذ ریه نفوذ می کند.
در زمینه خاصیت آب در قلیان هم باید گفت برخلاف دیدگاههایی که از طرف مصرف کنندگان قلیان مطرح می شود، آب قلیان در کاهش زیان های تنباکو، نقش اساسی ندارد. آب در واقع دو کار انجام می دهد؛ ابتدا اینکه دمای دود ناشی از تنباکو را پایین می آورد زیرا محفظه آتشدان دمای بسیار بالایی دارد که این امر استعمال دود ناشی از تنباکو را غیر ممکن می کند و از طرف دیگر آب، نقش صافی( فیلتر) سیگار را بازی می کند و مقداری از تار یا قطران حاصل از سوختن تنباکو را میگیرد که کدر شدن آب پس از قلیان کشی به خاطر حل شدن این مواد در آن است.
انتقال عفونتهایی از قبیل سل، ویروس تبخال، میکروب هلیکوباکتر پیلوری (عامل زخم معده)، هپاتیت و ویروس های عامل عفونت های تنفسی و سرما خوردگی و بیماری های روده ای تنها گوشه ای از بیماری‌هایی است که همگی از طریق مصرف قلیان مشترک انتقال می‌یابند. همچنین کشیدن قلیان می‌تواند باعث افسردگی، رنگ پریدگی، سردرد، سرگیجه، اختلالات گوارشی، بروز ناراحتیهای قلبی و عروقی و زمینه سازی ابتلا به انواع سرطانها گردد. اگزمای دست، مشکلات دندانی و تحلیل استخوانی فک و صورت از دیگر عوارض مصرف قلیان است.
چرا سیگار کشیدن اعتیاد آور است؟
مقصر اصلی اعتیاد آوری سیگار، ماده مخدری به نام نیکوتین است. با کشیدن سیگار، مغز به سرعت به نیکوتین عادت می کند و در نتیجه گذر زمان نیاز بیشتری به نیکوتین پیدا می کند. مغز پس از عادت کردن به نیکوتین، شروع به ترشح مواد شیمیایی می کند. در واقع مواد شیمیایی موجود در دود سیگار مغز را وادار به ترشح دوپامین و نوراپی نفرین (دو ماده شیمیایی مهم در تنظیم اعمال بدن) می کند. اگر مغز این دو ماده شیمیایی را بیش از حد ترشح کند، سطح کلی مواد شیمیایی در مغز بهم می ریزد و پس از مدتی، مغز برای مقابله با این مشکل شروع به ترشح مواد شیمیایی ضد نیکوتین می کند. این مواد شیمیایی ضد نیکوتین باعث می‌شوند زمانی که سیگار نمی‌کشید دچار افسردگی و خستگی شوید. با گذر زمان، مغز شروع به پیش بینی زمان که سیگار کشیدن شما می کند و در این هنگام اقدام به ترشح مواد شیمیایی ضد نیکوتین می کند. این مواد شیمیایی ضد نیکوتین باعث می شوند شما احساس خستگی و افسردگی کرده و در نتیجه مجدداً سیگار بکشید.
انواع دود سیگار
شاید تا بحال نمی‌دانستید، ولی دود سیگار انواع مختلفی دارد که هریک به نوبه خود مضراتی دارند:
دود سیگار دست اول: این دود، دودی است که بطور مستقیم به وسیله فرد سیگاری استنشاق می شود.
دود سیگار دست دوم: دود سیگار دست دوم، دود سیگاری است که در محیط وجود دارد و دیگران آن را استنشاق می کنند. به افرادی که این دود را استنشاق می کنند”سیگاری دست دوم” گفته می شود. این سیگاری‌های دست دوم افرادی هستند که خودشان سیگار نمی کشند بلکه فقط دود حاصل از تدخین تنباکو توسط دیگران را استنشاق می‌کنند. یعنی مثلاً پدر، مادر یا همسر شما سیگار می‌کشند و دود آن به اجبار وارد ریه شما هم میشود. با حضور به مدت یک ساعت در یک اتاق پر از دود سیگار، یک فرد غیر سیگاری ممکن است معادل کشیدن ۵ تا ۱۰ سیگار، مواد سمی موجود در دود سیگار را استنشاق کند. اهمیت این نوع استنشاق دود سیگار در سال های اخیر روش تر شده است. طبق گزارش های سازمان جهانی بهداشت، یکی از هر ۱۰ مرگ ناشی مصرف دخانیات در افراد سیگاری دست دوم اتفاق می‌افتد. امروزه ثابت شده است که همه بیماری های ناشی از سیگار کشیدن، در افرادسیگاری دست دوم هم ممکن است رخ دهد مانند انواع سرطان و یا بیماری‌های قلبی عروقی. قرار گرفتن در معرض دود محیطی سیگار باعث افزایش خطر عفونت های تنفسی در کودکان میشود. پس فرقی نمی کند خودتان سیگار بکشید، و یا در مکانی حضور پیدا کنید که فضای آن مملو از دود سیگار است.
دود سیگار دست سوم: این دود، باقیمانده دود محیطی یا دست دوم بر روی سطوح است. دود حاصل از مصرف دخانیات به شدت جذب سطوح درون خانه مانند دیوار، سقف، و وسایل خانه مانند فرش و پرده و اسباب و اثاث خانه و همچنین لباس ها می شود. این دود دست سوم به راحتی از راه پوست، استنشاق غباروبلع، جذب بدن میشود. این یک خطر بهداشتی است که اخیراً اهمیت آن شناخته شده است.
نکته کلیدی: اگر غیر سیگاری هستید، به دیگران اجازه ندهید در منزل شما سیگار بکشند، بخصوص زمانی که کودکی در خانه شما حضور دارد.
مزایای ترک سیگار
ترک سیگار بهترین عملی است که افراد سیگاری می تواند برای بهبود سلامت خود انجام دهند. بسیاری از اثرات مصرف تنباکو می تواند با قطع سیگار کاهش پیدا کند و فواید ترک می تواند به سرعت پدیدار شود. منافع زیادی که از ترک سیگار حاصل می شود به قرار زیر می باشد:
- چند روز اول بعد از ترک: در چند روز اول پس از ترک، فشار خون کاهش می‌یابد، سطح دی اکسید کربن خون پایین می آید و خطر حمله قلبی کاهش پیدا می‌کند. فقط طی ۱۲ ساعت بعد از ترک سیگار مونو اکسید کربن در بدن شما تا حد طبیعی پایین می‌آید و اکسیژن موجود درخون بالا می‌رود. ۴۸ ساعت بعد از ترک سیگار نیکوتین بدن شما تمام میشود و حس چشایی و بویایی شما به سطح معمول باز می‌گردد.
- دو تا سه هفته پس از ترک سیگار: شما متوجه می‌شوید که می‌توانید بدون احساس ضعف و خستگی به فعالیت بدنی و ورزشی بپردازید. این زمانی است که بیشتر افراد نشانه های ترک نیکوتین را پشت سر گذاشته‌اند.
- یک تا ۹ ماه بعد از ترک سیگار: تقریباً بعد از یک ماه، ریه ها شروع به بازسازی خود می کنند و عملکرد خود را بهبود می بخشند.
- سال اول بعد از ترک: بعد از یک سال انرژی افزایش می‌یابد، گردش خون بهبود پیدا می‌کند، عملکرد ریوی بهبود می‌یابد، سرفه و خس خس کاهش پیدا کرده، عفونت های تنفسی کاهش پیدا می‌کنند.
- دو سال پس از ترک: بعد از ۲ سال خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی ریوی نسبت به یک فرد سیگاری فعال، نصف شده و خطر سکته مغزی کاهش می یابد.
- ترک سیگار بعد از ۵ تا ۱۵ سال : با ادامه ترک سیگار بعد از ۵ تا ۱۵ سال خطر سکته قلبی در شما تقریباً مشابه افرادی می شود که هرگز سیار نکشیدهاند. پس از این مدت خطر مرگ نابهنگام به طور معنا داری پایین می‌آید. علاوه بر آن خطرسرطان دهان و سرطان مثانه به نصف می‌رسد، خطر سرطان مری کاهش می‌یابد و به همین ترتیب خطر سرطان های حنجره، کلیه، گردن رحم و لوزالمعده کاهش چشم گیر پیدا می‌کنند. این خطر با گذشت زمان بیشتر کاهش می‌یابد.
